Najnowszy - 9. numer rocznika centrum ZAGŁADA ŻYDÓW. STUDIA I MATERIAŁYNajnowszy - 9. numer rocznika centrum ZAGŁADA ŻYDÓW. STUDIA I MATERIAŁY23.12.2013 20:11:58
Zagłada Żydów. Studia i Materiały Już teraz można go nabyć w naszej internetowej księgarni.
Niebawet trafi także do szerokiej dystrybucji w całym kraju. W numerze stałe działy:
a w nich między innymi:
Podczas finalizowania prac redakcyjnych nad oddawanym do rąk czytelnika tomem dotarła do nas wiadomość o śmierci profesora Israela Gutmana, członka Ha-Szomer ha-Cair, uczestnika powstania w getcie warszawskim, wybitnego historyka, członka Rady Naukowej naszego rocznika. Przyjaciela wielu z nas. Jego odejście jest bolesną i niepowetowaną stratą. Publikujemy fragmenty rozmów z Profesorem przeprowadzonych przez Barbarę Engelking na przełomie 1998 i 1999 r. w Jerozolimie, w których opowiada On o swojej drodze życiowej. Tematem przewodnim tomu jest problematyka źródeł historycznych do badań nad Zagładą i sposobów ich interpretacji. Do tego zagadnienia powracamy w każdym dziale pisma. W osobnej sekcji związanej z przypadającą w tym roku 70. rocznicą powstań w gettach warszawskim i białostockim, prób oporu w Częstochowie i Będzinie, a wreszcie buntów w obozach zagłady w Treblince i Sobiborze publikujemy trzy ważne świadectwa. Pierwsze z nich to sprawozdanie komendanta Żydowskiej Organizacji Bojowej Icchaka Cukiermana „Antka” na temat tworzenia organizacji bojowej w getcie warszawskim i przebiegu walk, wysłane do Londynu wiosną 1944 r., stanowiące pierwsze całościowe opracowanie dziejów ŻOB, którego znaczenia jako tworzywa dla narracji historycznych nie sposób przecenić. Zapiski Chajki Klinger, członkini kierownictwa Ha-Szomer ha-Cair i ŻOB w Będzinie, mają zupełnie inny charakter. Jest to pisany w ukryciu po wydostaniu się z getta pod koniec 1943 r. osobny, emocjonalny, miejscami skrajnie krytyczny zapis, niepozbawiony drastycznych szczegółów. To pierwsza publikacja polskiego oryginału; izraelskie wydania ocenzurowano jako niepasujące do heroicznej wersji historii. Wstęp, zawierający omówienie całości zapisków Chajki oraz jej tragiczne losy, napisał jej syn Avihu Ronen (publikujemy również recenzję jego wydanej niedawno książki prezentującej to źródło). Kolejnym materiałem nawiązującym do tematyki rocznicowej są zeznania Jürgena Stroopa złożone 19 lipca 1951 r. przed Sądem Wojewódzkim w Warszawie. Przygotowująca edycję stenogramu Katarzyna Person wprowadza w szerszy kontekst toczącego się przeciwko Stroopowi postępowania sądowego i omawia zawartość dokumentacji zebranej na potrzeby procesu. Po raz pierwszy, jako że dokument ten nie był nigdy wcześniej publikowany, zostajemy skonfrontowani z autentycznymi słowami Stroopa przekazanymi bez pośredników, a co za tym idzie – bez nieuniknionych zniekształceń. Jest to dokument wstrząsający, stanowiący uzupełnienie dokumentacji dotyczącej powstania. W kontekście rocznicy walki Żydów na uwagę zasługują również tekst autorstwa Aleksandry Bańkowskiej i Weroniki Romanik poświęcony konspiracyjnemu archiwum getta białostockiego i Mordechajowi Tenenbaumowi (sekcja „Z warsztatów badawczych”), a także artykuł Agnieszki Haski przedstawiający sylwetkę doktora Juliana Chorążyckiego, jednego z twórców konspiracji w obozie zagłady w Treblince. Dział „Studia” zawiera sześć artykułów, których autorzy wykorzystują najróżniejsze rodzaje materiałów źródłowych. Barbara Engelking proponuje nowatorskie spojrzenie na sny jako źródło do badań nad Zagładą. Havi Dreyfus odczytuje praktycznie nieznane w Polsce narracje historyczne ortodoksyjnych Żydów dotyczące życia religijnego pod okupacją. Piotr Filipkowski pisze o archiwach historii mówionej, specyfice tych źródeł i sposobach ich interpretacji. Cztery kolejne teksty dotyczą powojennych rozliczeń ze zbrodniami nazistowskimi. Alexander Prusin omawia siedem procesów przeciwko zbrodniarzom nazistowskim (m.in. Rudolfowi Hössowi, Arthurowi Greiserowi, Amonowi Göthowi, Ludwigowi Fischerowi) toczonych przed Najwyższym Trybunałem Narodowym w latach 1946–1948 oraz ich kontekst prawno-historyczny. Artykuł Jana Grabowskiego traktuje o specyfice powojennych rozliczeń w paryskiej policji w związku z uczestnictwem tej formacji w prześladowaniach Żydów. Andrew Kornbluth omawia procedury sądowe stosowane wobec osób oskarżonych o popełnienie zbrodni na Żydach. Na specjalną uwagę zasługuje opracowanie Jerome’a S. Legge’a, zawierające analizę działań podejmowanych przez przedstawicieli niemieckich Kościołów na rzecz zbrodniarzy wojennych osądzonych przez Amerykański Trybunał Wojskowy, dokonaną na podstawie odtajnionych kilkanaście lat temu akt amerykańskiego kontrwywiadu. Pewne analogie z postrzeganiem powojennych rozliczeń kolaborantów w Polsce warte są, jak sądzimy, głębszego namysłu. W sekcji „Materiały” znajdzie czytelnik dokumenty z procesu Wilhelma Trappa, dowódcy 101 Batalionu Policji Porządkowej, toczącego się w lipcu 1948 r. w Polsce, opracowane przez Jeana-Charles’a Szurka. Zastanawia się on nad przyczynami całkowitego pominięcia w śledztwie i sentencji wyroku mordów Żydów dokonanych przez formację dowodzoną przez Trappa na Lubelszczyźnie. Na uwagę zasługuje również publikowany po raz pierwszy dziennik nastolatki z Radomska Miriam Chaszczewackiej, zamordowanej w Treblince, w opracowaniu Feliksa Tycha, który znał ją osobiście. Do działu „Curiosa” trafia tym razem niespełniająca kryteriów naukowych publikacja dotycząca zagadnienia pomocy udzielanej Żydom, która odegrała negatywną rolę w kontekście powstawania sejmowej inicjatywy upamiętnienia uczestników buntu w Treblince. * * * W zeszłym roku ubolewaliśmy nad przemilczeniem przez władze państwowe 70. rocznicy rozpoczęcia masowego mordu na Żydach polskich. W tym roku byliśmy świadkami z jednej strony instrumentalizacji i rytualizacji obchodów rocznicowych, z drugiej zaś patriotycznego wzmożenia, aż po nadużycia i manipulacje, by przywołać sprawę publikacji skandalicznego wystąpienia Krzysztofa Jasiewicza na łamach magazynu historycznego „Focus Historia” w numerze poświęconym rocznicy powstania w getcie warszawskim. Jako redakcja pisma naukowego zajmującego się Zagładą nie mogliśmy pozostać w tej sprawie obojętni. Nie zaskoczyła nas pryncypialna reakcja przedstawicieli elit intelektualnych i naukowych, którzy udzielili wsparcia naszym działaniom, zaskoczyła natomiast skala poparcia dla obskurantyzmu, również pod pretekstem obrony wolności nauki. Z przykrością odnotowaliśmy także brak głębszej refleksji ze strony redakcji pisma, które użyczyło Jasiewiczowi miejsca. Reagowaliśmy również w kwestii popieranej przez prezydenta RP inicjatywy zlokalizowania pomnika Polaków pomagających Żydom naprzeciwko Muzeum Historii Żydów Polskich, licząc na rozpoczęcie publicznej debaty. W tej sprawie ponieśliśmy spektakularną klęskę. Niedługo po zgłoszeniu przez nas zastrzeżeń aleję przed wejściem do muzeum nazwano imieniem Ireny Sendlerowej (wniosek radnych miasta stołecznego Warszawy), a wkrótce pojawił się tam pomnik emisariusza Jana Karskiego (inicjatywa Muzeum Historii Polski), wykorzystywanego – na co zwracaliśmy uwagę we wstępie do poprzedniego numeru – w najnowszej wersji polityki historycznej do gloryfikowania polskich postaw w czasie Zagłady. Podczas odsłonięcia ławeczki Karskiego obecny był prezydent Bronisław Komorowski, który, co musimy odnotować ze smutkiem, niestety nie znalazł czasu, by pojawić się na obchodach rocznic buntów w Treblince i Sobiborze. Powróciła również sprawa budowy pomnika Sprawiedliwych obok Muzeum Historii Żydów Polskich. Skład międzynarodowego komitetu, a także fakt, że jest to obecnie inicjatywa ocalonych, zdaje się ostatecznie przesądzać sprawę. Nie jest to jedyne upamiętnienie Polaków ratujących Żydów – drugi pomnik, z inicjatywy samozwańczego Komitetu dla Upamiętnienia Polaków Ratujących Żydów, stanie przy kościele pw. Wszystkich Świętych na placu Grzybowskim, przy poparciu władz miasta i Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Obserwując kolejne inicjatywy i idące z nimi w parze działania podejmowane również na arenie międzynarodowej, można odnieść wrażenie, że ratowanie Żydów było działalnością masową, popieraną, a nawet propagowaną przez Kościół katolicki, Polskie Państwo Podziemne i rząd na uchodźstwie. Mimo iż nasze możliwości w starciu z racjami politycznymi oraz metodą faktów dokonanych są niewielkie, nadal będziemy zgłaszać wątpliwości wobec tego rodzaju działań, oceniać rozmaite inicjatywy pod względem merytorycznnym, a przede wszystkim publikować wyniki kolejnych badań, gdyż okupacyjna rzeczywistość była daleko bardziej skomplikowana.
In Memoriam
Studia
Rozmowy
Sylwetki
Materiały
Z warsztatów badawczych
Materiały rocznicowe
Materiały
Punkty widzenia
Polemiki
Omówienia
Recenzje
Wydarzenia
Curiosa
Publikacja zrealizowana przy udziale środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
www.holocaustresearch.pl> |