Jacek Leociak - Publikacje
TEKST WOBEC ZAGŁADY
O relacjach z getta warszawskiego
Jacek Leociak
Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej (seria humanistyczna).
Wydawnictwo Leopoldinum Fundacji dla Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1997.
ISBN: 83-85220-75-5
liczba stron: 358; wymiary: 210 x 145 mm; okł. twarda
W serii Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej ukazała się kolejna interesująca książka. Jest nią praca literaturoznawcy, historyka i publicysty Jacka Leociaka "Tekst wobec zagłady. (O relacjach z getta warszawskiego)". Autor przeanalizował zachowane dzienniki, pamiętniki, zapisy kronikarskie, sprawozdania i listy pisane podczas okupacji przez Żydów, zarówno tych przebywających w getcie warszawskim, jak i żyjących w ukryciu poza jego murami.
.jpg)
Chodziło mu zbadanie zapisów powstających na bieżąco, równolegle z toczącą się wojną, trwającą okupacją i dokonującą się zagładą ludności żydowskiej. Jego podstawowym materiałem źródłowym były zasoby archiwalne Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie i Yad Vashem w Jerozolimie. Jak sam przyznaje, poważną przeszkodą w dotarciu do źródeł stanowił język, w jakim ocalałe świadectwa zostały spisane. Przeważały bowiem teksty w języku żydowskim i hebrajskim, materiały pisane po polsku były w mniejszości.
W centrum zainteresowań Jacka Leociaka znalazły się przede wszystkim teksty, a nie wydarzenia. Badał on sposoby mówienia o tamtej rzeczywistości, a nie samą rzeczywistość. Swoje opracowanie poprzedził szkicem o autorach dokumentów. Na pierwszym miejscu stawia Emanuela Ringelbluma, autora kroniki getta warszawskiego, dokumentującego fakty, sporządzającego rejestr terroru, cierpienia i zbrodni, notującego bieżące wydarzenia, przeżycia i refleksje. To on stworzył grupę, która pracowała nad tworzeniem Archiwum Getta Warszawskiego, centrum, do którego spływały informacje o życiu w dzielnicy zamkniętej i w innych skupiskach żydowskich w Polsce. Najliczniej reprezentowana wśród gettowych autorów jest inteligencja. Jest w niej Adam Czerniaków, zasymilowany przedstawiciel inteligencji żydowskiej, rozsmakowanej w literaturze i kulturze polskiej, Janusz Korczak, lekarz, pedagog, pisarz, należący do najbardziej znanych ludzi getta, prof. Ludwik Hirszfeld, światowej sławy naukowiec, bakteriolog i serolog, twórca polskiej szkoły immunologii. Osobną grupę piszących stanowili literaci, za murami znaleźli się przecież poeci, pisarze, publicyści. Prawie nikt z nich nie ocalał. Najróżniejsze zapiski, stanowiące źródła do poznania życia i zagłady Żydów z getta warszawskiego są autorstwa urzędników i funkcjonariuszy gminy, szczególnie policjantów oraz lekarzy.
Pamiętniki czy dzienniki dzieci stanowią wśród tekstów ocalałych z czasów okupacji osobną grupę. Przykładowo Pamiętnik Dawida Rubinowicza, pisany był po polsku przez 13-letniego chłopca z okolic Bodzentyna. Jest to jedno z najbardziej interesujących świadectw tych ciemnych czasów, gdyż jak podkreśla autor opracowania, dziecko więcej widzi, więcej czuje i niejednokrotnie więcej rozumie niż dorosły.
Jak pokazał czas, znacznie łatwiej było przetrwać getto tekstom niż ich autorom. Przeżyli nieliczni, o większości autorów nie wiemy nic. Znamy okoliczności samobójstwa prezesa gminy Adama Czerniakowa; ukrywany przez przyjaciół polskich Ringelblum został zadenuncjowany, a następnie rozstrzelany wraz z nimi w gruzach getta.
Dla wielu ukrywających się Żydów jednym ze sposobów zagospodarowania czasu stało się pisanie. Było on zazwyczaj ucieczką przed nudą, by następnie stawać się jedną z najważniejszych czynności, nadających życiu w ukryciu sens. Dla wielu celem było pokazanie światu świadectwa zbrodni. Najlepiej świadczą o tym zapiski odnalezione w popiołach Brzezinki.
Każdy z ocalałych tekstów ma swoją historię. Ale często jest ona nie znana. Pisano na wszystkim, co można było zdobyć i na czym pozostawić ślad liter. Były to np. skrawki grubego papieru z worków po cemencie, toaletowe bibułki, zeszyty szkolne, blankiety firmowe. Wielu autorów zakopywało swoje teksty lub je ukrywało. Np. kroniki lat wojny i okupacji Ludwika Landaua częściowo zostały przez niego w metalowych puszkach zakopane, inne zaś ukryte pod zwałem węgla. Te ostatnie odnalazły się. Maszynopis pamiętnika Janusza Korczaka trafił w ręce Igora Newerlego, potem Marii Falskiej i został zamurowany w domu na Bielanach, gdzie przetrwał. W nie wyjaśnionych dotąd okolicznościach ocalała część pism Korczaka z ostatnich miesięcy życia, przekazana dopiero w 1988 roku Stowarzyszeniu Korczakowskiemu w Izraelu przez tajemniczą osobę.
Praca Jacka Leociaka zawiera bardzo wiele fragmentów pochodzących z omawianych źródeł, co daje wrażenie oddania głosu autorom pamiętników, notatek, zapisków, ofiarom i tym nielicznym ocalałym z Zagłady.
Żródło: http://www.rzeczpospolita.pl/Pl-iso/dodatki/ksiazki_980211/ksiazki_a_3.html#1
Recenzje:
- T.B., „Rzeczpospolita”, 11.02.1998, s. 4
- N. Gross, „Nowiny Kurier” (Tel-Aviv) 13.03.1998, s. 16, 22
- L. Szaruga, „Nowe Książki” 1998, nr 5, s. 60-61
- A. S. Kowalczyk, „Res Publika Nowa” 1998, nr. 5, s. 84-85
- K. Gebert, „Midrasz” 1998, nr 5, s. 48-50
- W. Zawistowska, „Słowo Żydowskie”, 18.09.1998, s. 17
- B. Umińska, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1999, nr 2 (190), s. 110-113
- A. Gruzińska, „Kultura i Społeczeństwo”1999, nr 1, s. 201-202
- P. Rodak, „Znak” 1999, nr 12, s. 189-190
- K-P. Friedrich, „Aschkenas. Zeitschrift für Geschichte und Kultur der Juden“ (Wien . Köln . Weimar), 1998 nr 8, z. 1, s. 596-597
- S. Buryła, A. Brodzka-Wald, „Pamiętnik Literacki“ 1999, nr 4, s. 198-204
Nagrody:
- Druga Nagroda w Konkursie im. Klemensa Szaniawskiego na najlepszą pracę doktorską z dziedziny literaturoznawstwa w roku 1999, ufundowana przez Fundacje Stefana Batorego
www.holocaustresearch.pl