Małgorzata Melchior - Publikacje
ZAGŁADA a TOŻSAMOŚĆ
Polscy Żydzi ocaleni na "aryjskich papierach". Analiza doświadczenia biograficznego
Małgorzata Melchior
wydawnictwo: IFiS PAN, Warszawa 2004
ISBN: 83-7388-043-7
liczba stron: 467; wymiary: 230 x 150 mm; okł. miękka
Z wprowadzenia autorki
Tematem książki jest problematyka złożonej tożsamości jednostki – tożsamości rozpatrywanej w kontekście Zagłady. Ujmując nieco dokładniej – jej przedmiotem jest odtworzenie procesu kształtowania się i przekształcania tożsamości osób ocalonych. Ów proces dokonywał się pod wpływem doświadczenia, jakie było udziałem tych osób w całym ich życiu – przed wojną, w czasie wojny i okupacji hitlerowskiej oraz po wyzwoleniu i w latach powojennych.
Prawdopodobnie okres okupacji odegrał w życiu tych ludzi rolę najważniejszą. Opisaniu tego procesu służą próby udzielenia w tej pracy odpowiedzi na pytania dwojakiego rodzaju. Jedne dotyczą natury biograficznego doświadczenia ocalałych z Zagłady polskich Żydów. Inne, bardziej specyficzne, stawiają kwestię ich tożsamości – elementu owego doświadczenia biograficznego. Zagadnienia przedstawione w książce nie odnoszą się do wszystkich Ocalonych, ale tylko do tych jednostek, które przeżyły wojnę dzięki przybranej, „aryjskiej”, tożsamości.
Okupacyjne doświadczenie Żydów, którzy ocaleli na aryjskich papierach, obejmuje zatem, w tym ujęciu, dwa podstawowe jego aspekty. Pierwszy związany był z faktem codziennego obcowania z zagrożeniem własnego życia i z narastającą świadomością dokonującej się na ich oczach eksterminacji narodu. Aspekt drugi tamtego doświadczenia wiązał się z koniecznością egzystowania pod cudzą tożsamością i wypierania się siebie – właśnie w obliczu groźby utraty życia. Po to jednak, aby przedstawić ten drugi aspekt – fenomen tożsamości, a szczególnie tożsamości przybranej, oraz zmian, jakim podlegała owa tożsamość Żydów na aryjskich papierach w czasie okupacji (i po wojnie) – najpierw należy opisać egzystencję tych osób w ówczesnych warunkach, to znaczy całość ich okupacyjnego doświadczenia. [Wprowadzenie, s.10-11]
Warszawa, październik 2003
Spis treści
Wprowadzenie
1. Zagłada i tożsamość – zarys problemu badawczego
2. Uwagi metodologiczne i podstawowe zagadnienia teoretyczne
I. Przedwojenne identyfikacje i biografie osób, które ocalały z Zagłady „na aryjskich papierach”
1. Żydzi w Polsce – przed wojną i po wojnie
2. Opis próby – elementy przedwojennych biografii Rozmówców
II. Okupacyjne doświadczenie biograficzne Ocalonych z Zagłady
1. Po drugiej stronie muru
2. Kto przyjacielem, kto wrogiem
3. Przepustka do życia. „Aryjskie papiery” i okupacyjne personalia
4. Anatomia przybranej tożsamości
5. Być kimś innym – doświadczenie i jego interpretacja z perspektywyOcalonych
III. Po zakończeniu wojny i potem
1. Koniec wojny – w relacjach Ocalonych
2. Refleksja o własnym ocaleniu
3. Osobiste wybory i decyzje tożsamościowe
4. Późniejsze losy powojennych wyborów tożsamościowych– kontynuacja i zmiany
Zamiast zakończenia: Zagłada a tożsamość
1. Tożsamość jednostki –rozróżnienia pojęciowe
2. Tożsamość – ciągłość i zmiana
3. Tożsamość Rozmówców: przedwojenna, okupacyjna i powojenna
Recnzje:
:: recenzja J. Tokarskiej-Bakir w Tygodniku Powszechnym Nr 43, 24 października 2004
:: recenzja i opis dyskusji o książce A. Bikont w Gazecie Wyborczej 25 luty 2005
www.holocaustresearch.pl