Seminaria materiały: kwiecień 2006

27 kwietnia 2006
Monika Adamczyk-Garbowska
Zagłada, Holokaust, Szoa - problemy z terminologią

Spotkanie poprowadziła, moderowała i komentowała Barbara Engelking. Niezwykle ciekawy referat i rozmowa Moniki Adamczyk-Garbowskiej z uczestnikami seminarium i późniejsza dyskusja oscylowała wokół tematów sporu wokół używania terminu Holokaust/Holocaust oraz problemów terminologicznych - zarówno w historiografii, jak i dyskursie publicznym
 

We współczesnej polszczyźnie funkcjonują jednocześnie różne terminy dla oznaczenia masowej zbrodni popełnionej na Żydach w czasie drugiej wojny światowej. Do używanych wcześniej terminów „zagłada”, „eksterminacja”, dołączyły terminy zaczerpnięte z amerykańskiej angielszczyzny - „Holocaust” i - na dużo mniejszą skalę – z języka hebrajskiego – „Szoa” („Shoah”). Także w ramach tych zapożyczeń nie ma zgody co do zapisu (np. „Holocaust”, „Holokaust”, „holocaust”, „holokaust”; podobnie z terminem zaczerpniętym z języka hebrajskiego). Chaos terminologiczny nie dotyczy wyłącznie języka potocznego stymulowanego głównie przez prasę i telewizją, ale także dyskursu naukowego. Coraz częściej używany dotąd w literaturze naukowej, zwłaszcza przez historyków i polonistów termin „Zagłada”, zostaje zastępowany czy też używany wymiennie z terminem „Holocaust”. Budzi to nierzadko sprzeciw niektórych użytkowników języka, w tym autorytetów zajmujących się tematyką desygnowaną przez powyższe terminy (np. Michał Głowiński czy Jerzy Tomaszewski)

Jak wyglądają we współczesnej polszczyźnie konotacje językowo-kulturowe poszczególnych terminów odnoszących się dla oznaczenia tego samego wydarzenia? W jakim stopniu chaos terminologiczny odzwierciedla różne stanowiska ideologiczne? Na ile rozpowszechnienie słowa „Holocaust” jest związane z ogólną amerykanizacją współczesnej polszczyzny, a na ile reakcją na brak odrębnego pojęcia w języku polskim oraz słabe zakorzenienie czy stosunkowo małe przyswojenie pojęcia „Zagłada” wynikające z lat milczenia na temat losu Żydów w czasie drugiej wojny światowej. Czym się różnią konotacje pojęcia „Holocaust” w języku polskim od tych w języku angielskim (zwłaszcza w angielszczyźnie amerykańskiej)? Czy uczeni mogą mieć wpływ na rozpowszechnianie się czy też ograniczanie użycia danego terminu?
 

Monika Adamczyk-Garbowska, profesor literatury amerykańskiej i porównawczej, kierownik Zakładu Kultury i Historii Żydów w Instytucie Kulturoznawstwa UMCS; tłumaczka literatury angielskiej i jidysz. Członek redakcji rocznika Polin: Studies in Polish Jewry wydawanego w Brandeis University w USA. Opublikowała m.in. Polska Isaaca Bashevisa Singera – rozstanie i powrót (1994), Contemporary Jewish Writing in Poland: An Anthology (2001, wspólnie z Antonym Polonskym), Odcienie tożsamości. Literatura żydowska jako zjawisko wielojęzyczne (2004). W 2004 roku otrzymała nagrodę naukową im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej za badania nad literaturą jidysz.