Seminaria materiały: czerwiec 2006

27.VI.2006
Jan Woleński
Filozofia wobec Zagłady

Problematyka filozoficzna Holocaustu może być rozpatrywana w perspektywie aksjologii i antropologii filozoficznej. I tak też dzieje się z reguły, ewentualnie z dodaniem kwestii teologicznych. W samej rzeczy, główny problem teodycei, a więc obecność zła w kontekście przymiotów Boga nabiera szczególnego sensu w obliczu Zagłady, bo przecież malum o takim nasileniu stanowi nie byle jakie wyzwanie dla teologów. Wiadomo, że refleksja teologiczna związana z Zagładą ma ważkie znaczenie dla judaizmu, mniejsze dla protestantyzmu, a najmniejsze dla katolicyzmu (mowa tutaj o konsekwencjach zaszłych, a nie domniemanych). Inna kwestią aksjologiczną związaną z Holokaustem jest to, co Hannah Arendt określiła jako banalność zła, a wiec fakt, że masowymi mordercami stali się zwykli ludzie. W planie antropologicznym jawi się kwestia wolności, odpowiedzialności, indywidualnej i zbiorowej, a granic cierpienia. Wszystko to są jednak rzeczy dobrze znane filozofii, a nowość polega tutaj tylko na skali zjawiska. Stawianie nowych pytań w filozofii jest ryzykowne, bo nigdy nie wiadomo, co jest nowe, a co stanowi jeno reinterpretację tego, co znane od dawna, tyle że pod inna postacią. Z tym zastrzeżeniem, można zasugerować następujące pytania: Do jakiego stopnia tradycyjne kategorie podmiotowe i przedmiotowe mają w ogóle zastosowanie do analizy Holokakaustu? Co to znaczy powiedzieć, że ktoś działał, został uprzedmiotowiony, poznawał, wybierał, odpowiadał itd.? Wydaje się, że język narracji o Zakładzie wymaga niejako rozdwojenia, ponieważ nie daje się o tym wydarzeniu opowiadać tylko w kategoriach jednostkowych lub tylko w kategoriach zbiorowych. Być może metafora „Prawych wśród Narodów Świata” winna być tak właśnie rozumiana.

Jan Woleński - profesor zwyczajny w Instytucie Filozofii UJ, członek PAU, Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Institut International de Philosophie, obecnie przewodniczący European Society for Analytic Philosophy. Ukończył prawo i filozofie. Zajmuje się głównie epistemologia, historia logiki i zastosowaniami logiki do filozofii. Opublikował 20 książek i ponad 400 artykułów. Jest tez publicysta w sprawach społeczno-politycznych i światopoglądowych. W latach 2001-2003 prowadził cykl dyskusji "Polacy i Żydzi od nowa" w Centrum Kultury Żydowskiej w Warszawie.