Zapis seminarium - grudzień 2013 r.

19 grudnia 2013
Wokół historii Żydowskiej Służby Porządkowej w getcie warszawskim – problemy badawcze.
Katarzyna Person
 

W pierwszej części seminarium Katarzyna Person wygłosiła referat będący podsumowaniem prowadzonych przez nią badań do książki o Żydowskiej Służbie Porządkowej (ŻSP) działającej w getcie warszawskim. Prelegentka mówiła o historii ŻSP w getcie warszawskim od momentu jej powstania pod koniec roku 1940 do jesieni roku 1942, kiedy kończyła się pierwsza wielka akcja wysiedleńcza. Świadomie mniej uwagi badaczka poświęciła zaś złożonej historii kształtowania pamięci o ŻSP, która to historia rozpoczęła się po kwietniu 1943 ro1ku wraz z dramatycznym zakończeniem działalności tej formacji. Innym zamierzonym ograniczeniem prezentowanych badań było unikanie porównań zestawiających dane o ŻSP w getcie warszawskim i innych gettach znajdujących się w miastach okupowanej Polski. 

Prezentacja rozpoczęła się od krótkiego opisu ŻSP i miejsca jakie zajmowała ona w społeczności getta. Katarzyna Person postawiła między innymi tezę, że nieprawdziwe jest przekonanie jakoby wszyscy funkcjonariusze ŻSP byli szczególnie dobrze sytuowani na tle innych mieszkańców getta. Jako wskaźnik zamożności potraktowała dane dotyczące miejsc zamieszkania funkcjonariuszy ŻSP, spośród których – jak się okazało – tylko ci najwyżsi funkcjonariusze zamieszkiwali ulice uznawane za najlepsze w getcie. Prelegentka zwróciła również uwagę na to, że to właśnie wśród tych najwyższych funkcjonariuszy widoczna była duża nadreprezentacja Żydów o chrześcijańskich imionach – co mogło przyczynić się do nieprzychylnych opinii o SP panujących w getcie. Zwłaszcza, że wśród opinii tych pojawiło się również przekonanie o niewrażliwości funkcjonariuszy na sprawy istotne dla mniej zasymilowanych Żydów.

Najwięcej uwagi prelegentka poświęciła kwestii zewnętrznych czynników, jakim w trakcie funkcjonowania getta warszawskiego podlegała działająca w nim policja żydowska. Chodziło z jednej strony o zależność od policji polskiej (Policji Polskiej Generalnego Gubernatorstwa) zwanej policją granatową, z drugiej zaś strony o zależność od władz niemieckich. Zależność od policji polskiej przedstawiona została jako nie do końca sformalizowana i nie mająca przejrzystych źródeł prawnych, ale faktycznie obecna. Zależność ta widoczna była nie tylko w najbardziej codziennych kwestiach związanych z funkcjonowaniem obydwu formacji na terenie getta, ale sięgała także takich spraw jak decyzje personalne dotyczące wyboru wysokich funkcjonariuszy SP. Zależność od władz niemiecki zaprezentowana zaś została między innymi na podstawie zachowanych „Raportów dziennych” i „Raportów tygodniowych” z działalności SP, które składane były do władz niemieckich.

Referat wywołał ciekawą i ożywioną dyskusję. W jej trakcie Katarzyna Person unikała odpowiedzi na pytanie o ostateczne wnioski, czy możliwość oceny działalności ŻSP. Jasno dawała do zrozumienia, że na takie odpowiedzi przy obecnym stanie badań jest jej zdaniem za wcześnie. Dyskusja dotyczyła więc głównie zakreślonego przez prelegentkę pola badawczego. Dyskutanci zwrócili uwagę na kłopot ze ścisłym rozgraniczeniem pomiędzy historią ŻSP, a historią pamięci o niej, która kształtowała się przecież jeszcze w trakcie działania getta. Wskazywano na potrzebę przeprowadzenia badań porównawczych dotyczących ŻSP w różnych gettach. Zwrócono także uwagę na brak badań dotyczących historii ocalałych funkcjonariuszy i ich rodzin funkcjonariuszy.

W toku dyskusji często powracano też do postaci Józefa Szeryńskiego, który w roku 1940 organizował SP i później pełnił funkcję jej komendanta. Szczególnie dużo uwagi poświęcono jego dobrej znajomości środowiska policjantów polskich, która datowała się jeszcze na czasy przedwojenne, kiedy Szeryński pracował w polskiej policji.

Spotkanie zakończyła konkluzja prelegentki o konieczności pogłębionej kwerendy we wskazanych przez dyskutantów źródłach. Prowadząca spotkanie profesor Barbara Engelking wyraziła nadzieję na szybkie efekty pracy dające się zamknąć w postaci zwartej publikacji książkowej.

Archiwum seminariów i relacje audio