Menu

• Strona główna
• Zespół Centrum
  • Aleksandra Bańkowska
  • Barbara Engelking
  • Jacek Leociak
  • Dariusz Libionka
  • Justyna Majewska
  • Agnieszka Haska
  • Marta Janczewska
  • Karolina Panz
  • Jakub Petelewicz
  • Alina Skibińska
  • Dagmara Swałtek-Niewińska
  • współpracownicy
    • Andrzej Żbikowski
  • profesor emeritus
    • Małgorzata Melchior
• Badania
• Publikacje
  • wszystkie publikacje Centrum
  • projekty wydawnicze
  • jak kupić
• Linki
• Kontakt
• Archiwum
  • Seminaria
    • seminarium
    • archiwum seminariów
  • Stypendia badawcze
    • Edycja 2014/2016
    • Edycja 2013
    • Edycja 2012
    • Edycja 2011
    • Edycja 2010
    • Edycja 2009
  • Wybór źródeł
• Zagłada Żydów. Studia i Materiały
    pismo naukowe Centrum
• Dalej jest noc - »Nieudana KOREKTA OBRAZU«

Aktualności

Świadkowie Holokaustu - społeczeństwo polskie na terenach okupowanych wobec zagłady Żydów (1939-1945)

Zagłada Żydów dokonała się na polskiej ziemi i w polskiej obecności. W polskiej historiografii dominuje pogląd, że najczęstszą postawą świadków Zagłady była obojętność. Kwestia ta wymaga jednak pogłębionej refleksji i doprecyzowania. Tradycyjny podział na świadków – sprawców – ofiary nie oddaje złożoności sytuacji w okupowanej Polsce, a w konsekwencji utrudnia zrozumienie dynamiki wydarzeń oraz wzajemnych relacji nie tylko pomiędzy Polakami a Żydami, lecz w obrębie poszczególnych grup. 

Podstawowym celem projektu jest dokonanie nowatorskiej, głębokiej i wieloaspektowej analizy doświadczenia zagłady Żydów w kontekście jej znaczenia dla społeczeństwa polskiego. Przyjęte w literaturze przedmiotu kategorie świadków – sprawców – ofiary nie oddają złożoności sytuacji w okupowanej Polsce i utrudniają zrozumienie dynamiki wydarzeń oraz relacji nie tylko pomiędzy Polakami a Żydami, lecz w obrębie poszczególnych grup. Stąd potrzeba pogłębionych i transdycyplinarnych badań, polegających na poszukiwaniu odpowiedzi na szereg kluczowych pytań oraz analizujących postrzeganie Zagłady i postawy oraz działania osób, instytucji i grup społecznych w okupowanej Polsce, zwłaszcza na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Badania te, uwzględniające różne perspektywy i łączące metodologię wielu dyscyplin, pozwolą nie tylko na nowatorskie połączenie perspektywy polskiej i żydowskiej poprzez ukazanie szerszych kontekstów wzajemnych relacji, ale przede wszystkim na redefinicję kategorii „świadka” i przełamanie funkcjonujących w literaturze przedmiotu schematów interpretacyjnych dotyczących tej kategorii. 

Badacze korzystali ze źródeł historycznych, ikonograficznych, artefaktów, opracowań, ale przede wszystkim z dokumentów archiwalnych zgromadzonych w zasobach archiwów krajowych i zagranicznych. Analizowane materiały podane zostaną opracowaniu i krytyce źródłowej. Dla uzyskania pełnego i możliwie obiektywnego obrazu badane zapisy zostaną poddane także metodzie falsyfikacji poprzez zestawianie uzyskanych informacji z pochodzącymi z rozmaitych źródeł. W celu kompleksowego opisu interesujących nas zjawisk będziemy korzystać z szeroko pojętej metodologii nauk humanistycznych, wykorzystujących nie tylko kategorii nie tylko historyczne, ale i antropologiczne, etnologiczne, socjologiczne czy psychologiczne. 

Projekt badawczy wpisuje się w kontekst trwającej od wielu lat na świecie debaty na temat postaw europejskich społeczeństw w czasie Zagłady. Efektem końcowym grantu będzie nowatorska nie tylko na polskim gruncie publikacja, która stanowić będzie podstawę do ujęć komparatystycznych, ale przede wszystkim będzie łączyć perspektywę polska i żydowską poprzez ukazanie szerszych kontekstów wzajemnych relacji oraz ukazywać specyfikę polskich doświadczeń w okresie okupacji hitlerowskiej w odniesieniu do Zagłady. 

 Jesienią 2024 roku ukaże się publikacja podsumowująca projekt 

Oto widać i oto słychać
Świadkowie Zagłady w okupowanej Polsce  

 Granice między ofiarą a świadkiem czy świadkiem a sprawcą bywają nieostre. Kategoria „świadka” ma bardzo szeroki zakres znaczeniowy i może oznaczać zarówno gapia, obserwatora, przechodnia, jak i biernego lub czynnego – na rozmaite sposoby uwikłanego – uczestnika wydarzeń. W książce analizujemy kategorię „świadka Zagłady”, uwzględniając całą jej wieloaspektowość i złożoność, szczególnie widoczną w okupowanej Polsce. Tu rozróżnienie świadka, ofiary i sprawcy często nastręcza trudności. Trzynaścioro badaczy w studiach składających się na niniejszy tom przygląda się świadkom Zagłady z różnych perspektyw metodologicznych i teoretycznych, odwołujących się do różnych tradycji badawczych – od analiz stricte historycznych, przez podejście psychologiczne i socjologiczne, sięganie po narzędzia antropologii kultury i studiów wizualnych, do historii sztuki czy inspiracji płynących z tego nurtu nowej humanistyki, który wyraża się w zwrocie ku materialności, ku rzeczom.

Tytuł tomu Oto widać i oto słychać zaczerpnęliśmy, nieco go trawestując, od Zofii Nałkowskiej, która w Niedzielę Wielkanocną 1943 r. wybrała się na cmentarz Powązkowski, usytuowany tuż przy granicy płonącego podczas powstania getta. Zapisała w dzienniku: „Droga tam zmienia się powoli z miejsca żywych na miejsce umarłych, ujęte w architektoniczną ramę, miejsce do dziś jeszcze nie całkiem wyjęte z obrębu życia. Bo oto słychać i oto widać. Ponad murem cmentarza, nad najświeższą drobniutką zielenią drzew czarne chmury, niby kłęby dymu, wstępują w górę. Czasami widać płomienie […]. I myśleć o tym. I żyć”.
 więcej >>>
 

SPIS TREŚCI

Część I

Roma Sendyka, Świadek jako bystander, świadek jako witness. Podziały i sojusze kategorii

Piotr Sadzik, „Naocznieśmy widzieli”. Polscy świadkowie likwidacji gett na pro- wincji – analiza źródeł oral history

Część II

Agnieszka Haska, „Tam było piekło”. Cudzoziemcy jako świadkowie Zagłady

Łukasz Krzyżanowski, „Już się nie da, ponieważ jest pełno ludzi”. Wiejscy świadkowie Za- głady na przykładzie wydarzeń w jednej wsi

Tadeusz Epsztein, Ziemianie polscy wobec Zagłady

Michał Kowalski, „Chyba Żydów będą brać do Treblinki. Lepiej będzie, gdy zosta-  niesz w domu”. Polscy mieszkańcy miasteczek leżących wokół Treblinki jako świadkowie Zagłady. Studium lokalne

Dariusz Libionka, Żydzi, Niemcy, Polacy i Zagłada w okupacyjnych zapiskach ks. prof. Józefa Kruszyńskiego z Lublina

Anna Wylegała, Polscy i ukraińscy świadkowie Zagłady na wsi dystryktu Galicja. Rekonstrukcja struktury doświadczenia

Stanisław Boridczenko, Mieszkańcy Prużany i okolic jako świadkowie Zagłady. Studium lokalne

Część III

Barbara Engelking, „A minut cu nacht”. Analiza doświadczenia Żydów, którzy przeżyli masowe egzekucje

Alina Skibińska, „My mówimy zamiast nich, mówimy w ich imieniu”. Więźniowie Treblinki II świadkami Zagłady

Część IV

Jacek Leociak, Rzeczy – Zagłada – świadectwo. Na przykładzie getta warszawskiego

Luiza Nader, Wizualne świadectwa (z) Zagłady. (Bernard Henryk?) Fein, Witold Lewinson, Artur Prinz/Arie ben Menachem i Mendel Grosman

Projekt badawczy zrealizowany dzięki wspierciu finansowemu:

Narodowe Centrum Nauki w ramach projektu 2017/27/B/HS3/02790
Conference on Jewish Material Claims Against Germany grant SO54-20255

1

2

3

4

Drukuj artykuł

Poleć artykuł